Ուքանանց իշխանների դամբարաններ

Պատմական ակնարկ

Համազասպի գավթի հյուսիս-արևմտյան մասում՝ Հաղպատի վանքի պարսպի մոտ, գտնվում է հայազգի Ուքանանց իշխանական տան գերեզմանոցը: Այն բաղկացած է տապանաքարերից և կենտրոնում գտնվող երեք փոքր մատուռներից, որոնք այս տոհմի գլխավոր հուշարձաններն են: Դրանք ունեն յուրահատուկ խիստ ոճ և հանդիսանում են միջնադարյան գերեզմանային ճարտարապետության հազվագյուտ օրինակներ: Այս տարածքը Հաղպատի վանական համալիրի ամենատպավորիչ և խորհրդավոր անկյուններից մեկն է։

Մեջտեղի դամբարան-մատուռը պատկանում է Ուքանանց տոհմի ներկայացուցիչ, Հաղպատի վանքի առաջնորդ Բարսեղ եպիսկոպոսին: Նրա եղբայր հայազգի Քուրդ իշխանը մահացել է 1220 թվականին, ում համար կառուցվել է հարավային կողմի մատուռ-դամբարանը: Հյուսիսային կողմի տապանատունը կառուցվել է 1211 թվականին Ուքանի թոռ Նաջմադինի և վերջինի որդիներ Վահրամի ու Սմբատի գերեզմանի վրա:

Ճարտարապետական նկարագիր

Մատուռները դասավորված են իրար կողքի հարավից հյուսիս: Յուրաքանչյուր մատուռի տանիքի վրա դրված է մեկական խաչքար, որոնք համարվում են հայ վարպետների իսկական գլուխգործոց: Ներկայումս մեջտեղի մատուռի խաչքարը բացակայում է: Ըստ 19-րդ դարի պատմիչի վկայության՝ այն իր ժամանակ արդեն տեղում չի եղել:

Մատուռների մուտքերը արևմուտքից են: Դրանց շրջանակներն ամբողջությամբ պատված են գեղեցիկ հյուսածո քանդակներով և մանր փորագրություններով: Արևմտյան, հյուսիսային և հարավային պատերի վերին հատվածները փոքր ինչ դուրս ցցված են և զարդարված գեղաքանդակներով: Տանիքի խաչքարերի պատվանդանները նույնպես հյուսածո քանդակներով են պատված: Այսպիսի զարդանախշերը բնորոշ են միայն Հաղպատի վանքին և հանդիպում են նաև մեծ գավթի վրա:

Մատուռների դիմաց՝ գետնին հավասար, շարված են Ուքանանց տոհմի ներկայացուցիչների տապանաքարեր:

Ուքանանց տոհմի մասին

Այս տոհմը սկիզբ է առել Ուքանից, ով ապրել է 12-րդ դարում: Նրա ծոռան ծոռ Վասակը Լոռու հայոց թագավորության արքա Կյուրիկե Գ-ի դուստր Վանենու ամուսինն էր: Հայտնի է նաև, որ Ուքանի թոռ և Սմբատի որդի Նաջմադինն ու վերջինի որդի Սմբատն ու Վահրամը եղել են Վրաց արքունիքի պատվավոր ներկայացուցիչներ և ենթարկվել են հայազգի Զաքարյան իշխաններին: